Astım

ASTIM NEDİR?

Astım bronş dediğimiz akciğer içi hava yollarının müzmin iltihabi bir hastalığıdır. Bu iltihap alerjiye veya sık geçirilen enfeksiyonlara  bağlı gelişebilir. Astımda: -Havayolları iltihaplı ,şiş ve kızarıktır -Havayolları iltihaba bağlı daralmıştır -Havayollarında aşırı duyarlık vardır. 

HAVAYOLLARINDA AŞIRI DUYARLILIK NEDİR?

Hava yollarında aşırı duyarlılık normal bir insanın hava yollarının karşılaştığı zaman herhangi bir kasılmaya   yol açmayan  sigara dumanı, parfüm, yemek ve bazı diğer  kokulara karşı aşırı bir tepki vererek bronşların daralması halidir . Bu temas sonucu hastalarda  öksürük krizi ve nefes darlığı ortaya çıkabilir.

ASTIMIN BELİRTİLERİ NELERDİR

Nefes darlığı 3 haftadan uzun süren öksürük Göğüste ıslık sesi Göğüste tıkanıklık hissidir

Nefes darlığı ataklar halinde gelmekte olup özellikle geceleri uykudan hastayı kaldırması tipiktir. Ataklar arasında hastanın genelde nefes darlığı yakınması yoktur. Hastaların  bir kısmında nefes darlığı sürekli bir hal alabilir ve hastanın yaşam kalitesini bozarak sürekli geceleri uykudan uyandırmaya, iş gücü kaybına, acile başvuralara, hastaneye yatmalara neden olabilir. Astımlılarda mutlaka nefes darlığı olmak zorunda değildir. Öksürükle de seyreden astım formaları vardır. Özellikle geceleri gelen ve hastayı uykudan uyandıran öksürük, eforla gelen öksürük yakınmaları olduğunda astım olası bir tanı olarak akla gelmelidir.

ASTIM ATAĞINDA NELER OLUR

Astım atağında genelde  tetiği çeken bir faktör vardır. Altta yatan temel neden çoğu hastada alerji olmakla beraber en sık olarak enfeksiyonları takiben hastalarda astım ataklarına rastlanır. Astım atağında havayollarında var olan iltihap daha da artarak hava yollarını iyice daraltır. Havayollarında balgam üreten hücrelerin salgısı artar ve  balgam tıkaçları oluşarak  hava yollarını tıkar. Ayrıca hava yollarının etrafında var olan kas lifleri kasılarak var olan patolojinin daha da artmasına ve hava yollarının daha da daralmasına neden olur.

ASTIMIN NEDENİ NEDİR ?

Astım temelde genetik bir hastalıktır.  Yakın aile çevresinde astım olan kişilerde astım gelişme olasılığı daha yüksektir.  Aile yakınlarında astım olmadan da genetik bazı bozukluklara bağlı olarak astım gelişme olasılığı vardır. Ayrıca çevresel faktörlerde astım gelişiminde rol oynayabilir.

ASTIM ATAKLARINI NELER OLUŞTURABİLİR?

Sık olarak astım atağına yol açan  etkenler şunlardır:

Ev tozu akarları

Çimen, ağaç, hububat polenleri

Küfler

Hamam böcekleri

Kedi, köpek, kuş gibi ev içersinde beslenen hayvanlar

Nezle grip gibi enfeksiyonlar

Sigara dumanı, odun, kömür dumanı, tezek yakma, parfüm, saç spreyleri, yemek ,boya kokuları gibi ağır kokular, otomobil içersindeki kokular,sis ve hava kirliliği

Psikolojik faktörler

Egzersiz

Aşırı rutubetli iklim

Hava ve mevsim şartlarında değişim

Gülme, ağlama gibi ani sık nefes alış verişini gerektiren manevralar

Mesleki faktörler  

EV TOZU AKARLARINDAN NASIL KORUNULABİLİR?

Ev tozu akarları gözle göremediğimiz ancak iç ortamlarda  milyarlarca bulunan mikroskop altında keneye benzeyen canlılardır. Bunlar en çok yatak, yastık yorgan, battaniye, halı ,perde mobilya gibi yerlerde barınır. Yüksek yerlerde akarların yaşama olasılığı çok azken özellikle rutubetli iklimlerde yaşama olasılığı çok fazladır. Örneğin Erzurum’da ev içi havadaki akar konsantrasyonları  çok çok düşükken Istanbul’da akar konsantrasyonları çok fazladır.

Akar alerjisi  olan hastaların korunmak için :

Yatak örtüsü, nevresim ve çarşafların haftada en az iki kez değiştirilerek 60C üzerinde bir sıcaklıkta yıkanması

Evde sık sık temizlik yapılması, tercihan temizliği başkasının yapması, kendiniz yapıyorsanız  maske kullanmanız

Evin sık sık havalandırılması,

Yatak odasında halı varsa kaldırılması

Kumaş döşeli eşyalar yerine deri, suni deri, ahşap ve plastikten yapılmış olanlar tercih edilmesi

Evde peluş oyuncak barındırmamak

Yatak ve yastıkların  akarları geçirmeyen   özel bir kılıf ile kaplanması

Akarları öldüren özel kimyasal solüsyonlarla temizlik yapılması

Özellikle HEPA filtre içeren hava temizleme cihazlarının  kullanılması gibi önlemlerin alınması uzun vadede alerjik şikayetlerin kontrolü açısından faydalı olabilir.  

POLENLERDEN NASIL KORUNULABİLİR?

Polen sezonu( nisan-mayıs-haziran) gerekli olmadıkça dışarıda dolaşmamalı, pikniğe gidilmemelidir.

Ev ve arabalarda polenleri tutan hava filtreleri, hava temizleme cihazları kullanılabilir

Polenin yoğun olduğu günlerde dış ortamda maske ve gözlük takılabilir

Polenlerin yoğun olduğu dönemlerde kapı ve pencereler kapalı tutulmalıdır

Evdeki pencerelerin ince örgülü telle kapatılması yarar sağlayabilir

Polen sezonu boyunca alerjiye karşı koruyucu antialerjik ilaçlar alınmalıdır

KÜF MANTARLARINDAN NASIL KORUNABİLİRİZ

Evde nemli rutubetli duvarlar varsa tamirini yaptırın

Evde havalandırmayı artırın

Küflü malzemeleri atın, küflü yerleri çamaşır suyu ile silin

HAMAM BÖCEKLERİ

Evde bulunan kalorifer böceği veya hamam böceği dediğimiz böceklerin  son yıllarda astımlılarda  şikâyetleri arttırdığı ortaya konmuştur. Korunma için:

Böcek giriş yerleri yok edilmeli

Böcek ilacı ile  ilaçlama, ardından yoğun temizlik yapılmalı

Açıkta çöp, gereksiz eşya, yiyecek bırakılmamalı, mutfak temizliğine özen gösterilmelidir.

EV HAYVANLARINDAN KORUNMA

Allerjik kişinin evine mümkünse ev hayvanı alınmamalı

Eğer evde hayvan varsa mümkünse uzaklaştırılmalı

Evdeki hayvan uzaklaştırılamıyorsa HEPA filtreli bir hava temizleme cihazı yararlı olabilir

Yakın temasta maske takılabilir

Hayvanın tüyleri allerjenlerin miktarını azalatabilecek özel bir şampuanla haftada bir yıkanabilir.

ENFEKSİYONLARDAN KORUNMA

Astımlılarda en çok tetiği çeken faktör enfeksiyonlardır. Korunma için:

Her sene sonbahar aylarında mutlaka grip aşısı yaptırın

Gribi olan kişi ile yakın temas kurmayın

Kış ayları boyunca vücut direncini arttırıcı vitaminler ve antioksidanlar içeren meyve ve sebzeleri bol miktarda tüketin, gerekirse vitamin takviyesi alın. Özellikle merkezi havalandırması olan işyerlerinde çalışanların havalandırmadan gelebilecek enfeksiyon etkenlerine karşı koruyucu olarak hava temizleme cihazı kullanması önerilebilir.

Astımlı hastalarda sık görülen sinüzit hastalığına karşı dikkatli olun. Islak saçla dışarıya çıkmayın. Sinüzit belirtileri varsa (burun tıkanıklığı, koyu renkli geniz akıntısı, öksürük balgam) doktor önerisi ile uzun süreli 15-20 gün antibiyotik kullanmanız gerekebilir.

Enfeksiyon döneminde astım  ilaçlarınızın dozunu arttırmanız gerekebilir

ZARARLI ETKENLERDEN KORUNMA

Sigara içilen ortamda bulunmayın

Hava kirliliğinin, sisin yoğun olduğu havalarda dışarıya çıkmayın

Saç spreyi, parfüm deodorant kullanmayın, yakınlarınızı da sizin iyiliğiniz açısından kullanmamaları açısından ikna edin,

Isınmak için odun, kömür sobasından kaçının

PSİKOLOJİK KORUNMA

Astımda kontrolü güçleştiren  en önemli faktörlerden biridir. Psikolojik sorunlar astım atağını tetikleyebilir ve  astım tedavisine uyumu güçleştirebilir.

Rahatlatıcı, gevşetici nefes alma teknikleri, meditasyon gibi teknikleri öğrenin ve uygulayın

Sürekli pozitif düşünmeye çalışın. Gerekirse bu konuda gerekli kitap okuma, kurs  gibi eğitimsel faaliyetlerde bulunun

Doktorunuz  gerek görüyorsa sizi psikolojik yönden destekleyecek bir ilaç kullanın

EGZERSİZ

Astımlı hastaların büyük bir kısmında egzersiz sonrası nefes darlığı şikâyetleri ortaya çıkmaktadır. Korunmak için:

Özellikle soğuk kuru havalarda egzersiz yapmaktan kaçının

Kirli, sisli havalarda egzersiz  yapmaktan kaçının

Egzersiz öncesi kısa sprintlerle ısınma hareketleri yapın

Gerekiyorsa egzersiz öncesi rahatlatıcı ilacınızı alın

IKLİM

İklim astımı olumlu veya olumsuz etkileyebilir.

Özellikle rutubetli iklime sahip yerlerde yaşayan astımlılarda şikâyetlerde artma mevcuttur. Örneğin birçok hastanın astımı rutubetin fazla ve hava kirliliğinin yoğun olduğu bir yer olan İstanbul’da  fazlalaşmaktadır. Bu amaçla mümkün olduğunca ılıman iklime sahip yerlerde yaşanması önerilmektedir

MESLEKİ FAKTÖRLER

Mesleki astım en sık rastlanan meslek hastalıklarından biridir. Eğer şikâyetler belli bir işyerine girdikten sonra ortaya çıkıyor ve kesin iş ile ilişki kurulabiliyorsa mesleki astım tanısı konabilir. Eğer var olan astım bir işyerine girdikten  sonra artıyorsa buna işle artan astım denir.

Korunma için:

İşten uzaklaştırma, yer değiştirme

Meslek seçerken riskli mesleklerden uzak durma (ör: fırın, berber, oto boyacılığı, mobilya imalatı, deterjan fabrikası,ilaç imalatı vs.

GEBELİK VE ASTIM

Gebelerin 1/3 ünde astım şikâyetleri artar

Astım semptomları en çok 29-38.haftalar arasında artış gösterir

Gebelik süresince astımınızı tetikleyecek etkenlerden uzak durun

Bebeğinize yardım etmenin en iyi yolu astımınızın kontrol altına alınmasıdır. Astım ilaçlarının büyük bir çoğunluğu bebek üzerine herhangi bir olumsuz etkiye sahip  olmayıp güvenle kullanılabilir.

ALERJİK NEZLE VE ASTIM

Astımlı hastaların yaklaşık %70-80 inde alerjik nezle vardır. Bu yüzden tek hava yolu hastalığı kavramından bahsedilmektedir.

Astımınız varsa  sık hapşırık, burun tıkanıklığı, burun akıntısı gibi şikayetleriniz varsa alerjik nezleniz de vardır

Alerjik nezle tedavisi ile astım kontrolü çok daha iyi sağlanabilmektedir.

Doktorunuzun önerdiği anti alerjik ilaç ve burun spreylerini önerilen süre kullanınız

Alerjik nezle birlikte sinüzit sık görüldüğü için arada Kulak Burun Boğaz muayenesi olarak sinüzit olup olmadığı, burunda polip denen etlerin gelişip gelişmediğinin kontrolünde fayda vardır.  

DİĞER İLAÇLAR VE ASTIM

Astımlı hastaların bir kısmında bazı ilaçlara karşı hassasiyet olabilir. Bu ilaçları aldıktan sonra alerjik reaksiyonlar ve astım ortaya çıkabilir.

Aspirin ve diğer ağrı kesicileri mümkün olduğunca kullanmayın. Kullanmanız gerektiğinde yan etki ihtimali daha az olan parasetamol veya nimesulid türü ilaçları tercih edin

Bazı tansiyon ilaçları bronşlardaki duyarlığı artırabilir. Öksürük krizlerine ve nefes darlığında artmaya neden olabilir.

Bazı antibiyotikler seyrek de olsa astım krizlerini tetikleyebilir. Antibiyotikleri dikkatli ve doktor önerisi ile kullanmak da fayda  vardır.

GIDA  VE ASTIM  İLİŞKİSİ

Gıdalarla astımın ilişkisi özellikle  erken çocukluk döneminde ortaya konmuştur. Erişkinlerde bu ilişki belirgin değildir. Yine de özellikle gıda katkı maddesi içeren yiyecek ve içeceklerden uzak durmkta fayda vardır. Mümkün olduğu kadar doğal beslenme önerilmektedir.

ASTIM VE REFLÜ

Astımlı hastaların bir kısmında reflü şikâyetleri vardır. Reflü mide asidinin yemek borusundan yukarı doğru kaçmasına verilen isimdir. Kendisini göğüs arkasında yanma , midede ekşime,ağza acı ekşi sular gelme gibi belirtilerle gösterebilir. Ancak reflüsü olanların yarısında reflü belirtisi yoktur. Mide asidi solunum yollarına kaçtığında astımın kontrolünü güçleştirebilir ve müzmin inatçı bir öksürüğe yol açabilir.

Ağır, yağlı, baharatlı, kolalı  yiyecekler yenilmemeli ve alkol içilmemelidir

Az ve sık yemek yenilmesi önerilir -Yatarken yüksek yastık kullanmalı veya yatağın baş tarafı yükseltilmelidir

Reflüyü engelleyen tedavi eden ilaçlarla hem reflünün hem astımın kontrolünde başarı sağlanabilir.

ASTIM VE SİGARA

Hamileyken sigara içen annelerin bebeklerinde astım gelişme riski  fazla olduğu gibi gebelik süresince pasif sigaraya maruz kalan gebelerin (örneğin baba sigara içiyorsa)  çocuklarında da astım gelişme olasılığı fazladır

Çocukların hayatlarının ilk yıllarında sigaraya maruz kalmaları ,akciğer gelişimini olumsuz etkilediği,solunum fonksiyonlarının yaşıtlarından daha düşük olmasına yol açtığı gibi astım gelişme olasılığını artırmaktadır.

Astımlıların pasif olarak sigaraya maruz kalmaları astım ataklarının sıklığını arttırmakta kontrolü güçleştirmektedir

Sigara astımlılarda tedavi edici ilaçların tedavi etme yeteneğini bariz şekilde azaltmaktadır

ASTIM TAMAMEN YOK EDİLEBİLİRMİ?

Astımı tamamen yok etmek mümkün olmayabilir ancak astımda tam kontrol mümkün olabilir. Özellikle düzenli takip, disiplinli ilaç kullanımı ve doktor tavsiyelerinin yerine getirilmesi ile astımın tam kontrolü mümkündür.

ASTIMDA TAM KONTROL NE DEMEKTİR?

Astımda tam kontrol hastanın hiç bir nefes darlığı, öksürük, göğüste tıkanıklık hissinin olmaması, eforla nefes darlığının olmaması, gece nefes darlığı ile uyanmaması  , kurtarıcı ilaç kullanmaması, nefes darlığı nedeni ile acile başvurmaması, astım nedeniyle hastaneye yatmaması ve bunlar sağlanırken de ilaçların herhangi bir yan etkisi olmaması anlamına gelmektedir.Bu hastaların çoğunda ulaşılabilir bir hedeftir.

ASTIMDA EVDE  TAKİP NASIL YAPILIR?

Astımda evde takip hasta tarafından kolaylıkla yapılabilir. Hastanın hedefi tam kontrolü sağlamak olmalıdır. Bunun için hekimi tarafından önerilen ilaçları düzenli olarak kullanırken kendi durumunu sürekli değerlendirmelidir. Bu değerlendirmeleri objektif hale getirmek ve  kontrole gidince, iki kontrol arası sürede  durumunun nasıl olduğunun doktor tarafından anlaşılabilmesi için semptom skorları tutabilir. Değişik semptom skor formları mevcuttur. Hasta bir çizelge yaparak günlük olarak  semptom skorlarını basit olarak: 0=nefes darlığı yok 1=hafif nefes darlığı 2=orta derecede nefes darlığı 3= şiddetli nefes darlığı şeklinde bir kağıda yansıtabilir. Aynı çizelgeye kurtarıcı ilaç kullanımı olup olmadığı, gece nefe darlığı ile uyanma olup olmadığı gibi detaylar da eklenebilir. Ayrıca PEFmetre denilen asit bir cihazla evde solunum fonksiyonları hakkında kabaca fikir sahibi olunabilir. Hastanın yaş, boy cinsine göre normal değerler hekim tarafından saptanarak hastaya belli değerlerin altında kurtarıcı ilaç kullanması gerektiği belli değerler altına düşünce de  mutlaka doktoruna başvurması gerektiği söylenebilir.

ASTIMDA HASTANEDE  TAKİP NASIL YAPILIR?

Astımlı hastada sık akciğer grafisi çekmeye gerek yoktur. Hastalığın ilk tesbitinde diğer hastalıkları ayırdetmek için bir sefere mahsus akciğer grafisi çekmek yeterlidir. İlk başlangıçta allerji deri testleri yapılabilir. Kan ve burun salgılarında alerji hücrelerinin sayısının artıp artmadığına bakılabilir. Hastaya   daha sonra solunum fonksiyon testleri yapılır . Solunum fonksiyon tetsleri imkân varsa her vizitte tekrarlanarak bazı parametrelerdeki değişimler izlenebilir. Solunum fonksiyon testlerinizde bir bozukluk varsa bronşları açacak bir ilaç  vererek 15-20 dakika sonra 2 . bir test yapıp bronşlardaki tıkanıklığın ilaca verdiği yanıt derecesi saptanabilir. Eğer solunum fonksiyonları normalse özellikle tanı safhasında  bronş kasıcı bazı maddeler uygulanarak bronş aşırı duyarlığını ölçen provokasyon testi denen bazı özel testler yapılabilir.

ASTIM VE TEDAVİ

Astımlı hastaların tedavisinin temelini eğitim oluşturmaktadır. Hasta hastalığı ile ilgili tüm bilgilere sahip olmalı, hekim ile sürekli diyalog halinde olmalıdır. Sağlığındaki en ufak değişimleri hekimiyle paylaşmalı ,önerilen ilaçları önerilen süre düzenli kullanmalı ,düzenli kontorollerine gitmelidir. Eğer hasta günlüğü tutması ve PEF metre ölçümleri yapması istendiyse bunları aksatmadan ve bıkmadan yerine getirmelidir  bu öneriler tutulduğu zaman astımın tam kontrolü mümkün olabilir. Astım ilaçlarının büyük bir kısmı soluk alma (inhalasyon) yolu ile kullanılan ilaçlardır ve özel aletlerle verilmektedir. Bu değişik aletlerin kullanımı konusunda mutlak surette hekiminizden eğitim almalı ve tekrarlayan vizitlerde doğru kullanıp kullanmadığınız hekim tarafından kontrol edilmelidir.

Tedavi ikiye ayrılır: 1)Koruyucu, tedavi edici ilaçlar 2) Rahatlatıcı, bronş genişletici ilaçlar

KORUYUCU, TEDAVİ EDİCİ İLAÇLAR NELERDİR?

Bu ilaçların temelini sprey veya toz şeklinde verilen kortizonlu ilaçlar oluşturmaktadır . Bunlar tek başına veya  alerji iltihap giderici etkisi olduğuna inanılan uzun etkili beta mimetik denen ilaçlar la birlikte verilebilir. Bu ilaçların sürekli önerilen dozlarda kullanılması tam olarak kontrolü sağlayabilir.Dozları kontrollerde doktorunuz tarafından ayarlanabilir.

İnhalasyon yolu ile kullanılan kortizonlu ilaçların önerilen dozlarda kullanılması halinde yan etkileri  çok çok az olup uzun yıllar güvenle kullanılabilir. Aynı şekilde kombine şekilde verilen uzun etkili beta mimetik ilaçların da yan etkileri ihmal edilebilecek düzeylerdedir.

Yardımcı  tedavide  bir diğer kullanabilecek ilaç lökotrien antogonistleri denen ilaç grubu olup, tablet şeklinde kullanılan bu ilaçların etkinliği gerek kortizonlu gereksede kombine ilaçlara göre daha az olup özel durumlarda doktor tavsiyesi ile kullanılabilir. Astımınızın kontrolünde güçlük çekilen bazı durumlarda doktorunuz size ağızdan kortizon verebilir. Doktorun önerdiği süre ve gerekli önlemlerle birlikte kullanılan tablet şeklinde kullanılan kortizonun yan etkiler sanıldığı kadar çok değildir. Ancak bu ilacı kesinlikle aklınıza geldiği zaman ve düzensiz bir şekilde doktor önerisi olmadan kullanmayınız! Bu takdirde tedavinizde geri dönüşümü olmayan bazı sorunların ortaya çıkmasına neden olabilirsiniz.

RAHATLATICI,BRONŞ GENİŞLETİCİ İLAÇLAR NELERDİR?

Bunlar kısa etkili beta mimetik ilaçlar dediğimiz ilaçlardır etkileri  çok kısa sürede başlar.  Bronşları genişletir. Bronş kaslarında spazmı çözer ve hastanın katı balgam parçalarını kolaylıkla çıkarmasını sağlar.  Bu ilaçları tek başına çok sık ve hekime danışmadan kullanmanız doğru değildir.Özellikle kalp hastalarında tehlikeli sonuçlara neden olabilir.

İMMUNOTERAPİ (AŞI TEDAVİSİ) YAPTIRAYIM MI?

İmmünoterapi alerjiniz olan maddeyi gittikçe artan dozlarda vücuda vererek vücutta o maddeye karşı bağışıklık oluşturmayı hedefleyen bir tedavi şeklidir. Astımın kontrolünde güçlük çekilen, astımla birlikte alerjik nezlesi de olan özellikle çocuk ve gençlerde doktor önerisiyle immünoterapi denenebilir.

HAYAT BOYU İLAÇ MI KULLANACAĞIM?

Gerekirse evet ! . Tedavide kullanılan ilaçlar yıllardan beri kullanılan, milyonlarca insanda denenmiş güvenilir ilaçlardır. Çok uzun süreler kullanımlarında güvenilirlikleri kanıtlanmıştır.

Astım tedavisinde amaç ağır bir astımlıyı orta derecede astımlı hale getirebilmek, orta astımlıyı ise hafif astımlı hale getirebilmektir. Bu amaçla bazen ilaçların hiç dozunu azaltmadan sizin kontrolünüzün sağlandığı dozda 6ay- 1 sene sürekli kullanmak gerekebilir. Bu süre  sonunda tam olarak kontrol sağlandı ise hekiminizin dozu düşmeyi deneyebilir.Dozu kendiniz düşmeyiniz.  Doz gittikçe düşürülerek bir süre sonra hiç ilaç kullanmaz hale gelebilmek  hastaların bir kısmında mümkün olabilmektedir. Ancak ilaçların dozunu kendiniz azaltmayın ve ilaçlarınızı kendiliğinizden bırakmayın.

ASTIM ATAĞINDA NE YAPACAĞIM?

Astım atağında  kullanmakta olduğunuz kısa etkili beta mimetik ilacı 2 nefes almanız gerekmektedir. Şayet nefesinizde bir düzelme hisstemezseniz 20 dakika sonra 2 nefes daha bu ilaçtan alabilirsiniz. İkinci ilaç alımından 20 dakika sonra hala nefesiniz düzelmedi ise  ve özellikle durumunuz daha da kötüye gidiyorsa en yakın sağlık kuruluşuna baş vurarak acil yardım almanız gerekebilir.



KAYNAK: Bilgiler Türkiye Halk Sağlığı Kurumunun http://www.ailehekimliği.gov.tr/ adresinden alınmıştır.